العُلی مَحظورةٌ اِلّا عَلی
مَن بَنی فَوق بناءِ السَلّفِ

(به نقل از قابوس نامه)

«ترقّی و تعالی (در هیچ ملّت و جامعه ای) ممکن نیست، جز آنکه اساس (سازوکار خود را) بر پایۀ (اندیشه ها و دستاوردهای علمی) پیشینیان بنا نهد.»

میراث مكتوب

عنوان مؤسسه‌ای پژوهشی در تهران (ایران) كه فعالیت‌های آن بر تصحیح نسخه‌های خطی فارسی و عربی و تحقیق در متون، پژوهشهای متن شناسی، نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی، میراث‌های مشترك ایران و حوزة ایران فرهنگی، و تاریخ علم متمركز است. اكبر ایرانی قمی از مؤسسان این مؤسسه بوده و از آغاز تا كنون ریاست آن را بر عهده دارد.

تأسیس مراكزی در ایران كه اختصاصاً به كار تصحیح و نشر متون كهن اشتغال داشته باشند،  پیش از انقلاب اسلامی در سال 1357 ش سابقه داشته است. دو مؤسسه معتبر به نام‌های «بنیاد فرهنگ ایران» (به مدیریت پرویز ناتل خانلری) و «بنگاه ترجمه و نشر كتاب» ( به مدیریت احسان یارشاطر) بخش اعظم فعالیت خود را به تصحیح و نشر متون كهن فارسی اختصاص داده بودند.  بنیاد فرهنگ در طول فعالیت خود (1343-1358 ش) كه تا یك سال پس از انقلاب نیز ادامه یافت، نزدیك به نود متن كهن فارسی را به دست مصححان نامدار منتشر كرد و بنگاه  ترجمه و نشر كتاب نیز به همین روش متون معتبر و كهنی را  با تصحیحات روشمند به سبك جدید خاورشناسان منتشر نمود. پس از انقلاب با آنكه مراكزی دولتی مانند مركز نشر دانشگاهی (به مدیریت نصرالله پورجوادی) به طور پراكنده برخی متون كهن فارسی را منتشر كردند، اما میراث مكتوب به عنوان یگانه مركزی كه فعالیت خود را بر روی تصحیح و تحقیق متون كهن متمركز كرده شناخته می شود.

مؤسسه پژوهشی میراث مكتوب در سال 1372 ش به قصد حمایت از كوشش‌های محققان و مصححان و احیا و انتشار مهمترین آثار مكتوب فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی با نام «دفتر نشر میراث مكتوب» و با كمك وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تأسیس شد. پس از یك دهه فعالیت، مؤسسه نخست به «مركز نشر میراث مكتوب»  و سپس در سال 1384 ش با دریافت مجوز چهار گروه پژوهشی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به «مؤسسه پژوهشی میراث مكتوب» تغییر نام داد و علاوه بر كار نشر به كار  پژوهشی نیز رو آورد.

میراث مكتوب منشورات خود را در چند عنوان اصلی و بر اساس موضوع منتشر می كند. در حوزه متون كهن، منشورات مؤسسه به  16 موضوع اصلی تقسیم می شود، از جمله زبان و ادبیات فارسی، علوم و معارف اسلامی، علوم و فنون، تاریخ و جغرافیا، متن‌شناسی، فهرست نسخه‌های خطی، نسخه‌برگردان، رسائل، ارج نامه‌ها، همایش ها و نكوداشت ها و ....

در مجموع، منشورات مؤسسه تا كنون به 322عنوان (414مجلد) رسیده  است. بخش اصلی این آثار به متون فارسی اختصاص دارد. بسیاری از این متون كه در سلسله­ ای غیر از زبان و ادبیات فارسی نیز  منتشر شده اند، به عنوان یك متن كهن فارسی نیز دارای اهمیت بسیارند. شماری از متون كهن و مهم فارسی كه میراث مكتوب منتشر كرده می توان به آثار زیر اشاره كرد (به ترتیب تاریخ متون):  بخشی از تفسیری كهن به فارسی به تصحیح مرتضی آیت‌­الله زاده شیرازی (احتمالاً از قرن چهارم)، تاج التراجم شاهفور اسفراینی به تصحیح نجیب مایل هروی و علی اكبر الهی خراسانی (قرن پنجم)، زاد المسافر ناصرخسرو به تصحیح محمد عمادی حائری (قرن پنجم)، علی­ نامه از سراینده ای متخلص به ربیع به تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی (قرن پنجم)، الابنیة عن حقائق الادویة اثرِ ابو منصور موفّق بن علی هروی (قرن پنجم- چاپ نسخه‌برگردان)، شرح التعرف لمذهب التصوف اثرِ ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد مستملی بخاری (قرن پنجم- نسخه‌برگردان)، لطایف الامثال و طرایف الاقوال رشید وطواط به تصحیح حبیبه دانش ­آموز (قرن ششم)، دقائق التأویل و حقائق التنزیل ابوالمكارم حسنی به تصحیح جویا جهانبخش (قرن هفتم)، شرح نظم الدر صائن‌الدین تركه به تصحیح اکرم جودی(قرن هشتم)، جامع التواریخ رشیدالدین فضل­‌الله همدانی به تصحیح محمد روشن (قرن هشتم)، مجموعۀ رشیدیه شامل کتاب­های توضیحات رشیدی، مفتاح ­التفاسیر، سلطانیه، لطایف ­الحقایق به تصحیح هاشم رجب­زاده (قرن هشتم)، جواهرنامۀ نظامی به تصحیح ایرج افشار (قرن هشتم)، دیوان حافظ به کوشش بهروز ایمانی (کتابت 801 هـ. چاپ نسخه‌برگردان)، هفت اورنگ جامی به تصحیح جابلقا دادعلیشاه و دیگران (قرن نهم)، از آثار مهم عربی كه میراث مكتوب منتشر كرده نیز باید این آثار را نام برد: کتاب الوحشیات اثرِ ابو تمام حبیب بن اوس طائی (قرن سوم- نسخه­‌برگردان)، دیوان خازن اثرِ ابومحمد عبدالله بن احمد خازن به تصحیح احمد مهدوی دامغانی (کتابت 481 هـ. چاپ نسخه ­برگردان)،  آثار الباقیة عن القرون الخالیة ابوریحان بیرونی به تصحیح پرویز اذكایی (قرن پنجم)، الجماهر فی الجواهر از ابوریحان بیرونی به تصحیح یوسف الهادی، الیمینی محمد بن عبدالجبار عتبی به تصحیح یوسف الهادی (قرن پنجم)، التعریف بطبقات الامم قاضی صاعد اندلسی به تصحیح غلامرضا جمشیدنژاد اول (قرن پنجم)، دیوان ابی بكر خوارزمی به تصحیح حامد صدقی (قرن پنجم)، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار محمد بن عبدالكریم شهرستانی به تصحیح محمدعلی آذرشب (قرن ششم)، مجموعه آثار امامیه (منتخباتی از عیون اخبار­الرضا (ع)، امالی شیخ صدوق، صحیفة الرضا (ع) و ...) (قرن ششم- نسخه برگردان)، خریدة القصر و جریدة­ العصر عمادالدین اصفهانی به تصحیح عدنان آل طعمه (قرن ششم)، لطائف الاعلام عبدالرزاق كاشانی به تصحیح مجید هادی زاده (قرن هشتم) و تقویم الایمان میر داماد به تصحیح علی اوجبی (قرن یازدهم).

جدای از این آثار ، میراث مكتوب مجموعه‌ای با عنوان «كارنامۀ دانشوران اسلام و ایران» به چاپ می‌رساند. در این مجموعه متون كهن به قصد استفادۀ جوانان یا كسانی كه دانش استفاده از اصل متون كهن را ندارند، تلخیص، ساده‌نویسی و بازنویسی می شود. از این سلسله کتاب­ها تا كنون 110 جلد منتشر شده است.

میراث مكتوب همچنین سه نشریه منتشر می كند:

آینۀ میراث كه دوفصلنامه است و هر شش ماه یكبار منتشر می شود. این نشریه از تابستان 1377 ش به طور مرتب منتشر شده و 63 شماره اصلی و 40 شماره ضمیمه از آن تا تابستان 1397 به چاپ رسیده است. این دوفصلنامه «ویژه کتابشناسی، نقد کتاب و اطلاع رسانی در حوزۀ متون» است. دورۀ جدید آینۀ میراث از شماره بیست آغاز شده كه با تغییراتی در ظاهر و محتوای نشریه نیز همراه بوده است. آینۀ میراث از شماره 23 دارای درجه علمی ـ ترویجی و از شماره 50 دارای درجه علمی- پژوهشی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است.

گزارش میراث كه فصلنامه است و به پژوهشهای «حوزۀ نقد و تصحیح متون نسخه شناسی و ایران شناسی» اختصاص دارد. از این نشریه از مهر 1385 تا بهار و تابستان 1396 شمسی، 79 شماره اصلی (انتشار: بهار 1397) و 10 شماره ویژه‌نامه منتشر شده است.

میراث علمی اسلام و ایران که دوفصلنامه است و به «تاریخ علوم و فناوری دورۀ اسلامی» اختصاص دارد و تاکنون 13 شماره از آن و 2 پیوست منتشر شده است.

افزون بر این میراث مكتوب تا كنون 109 نشست نقد و بررسی دربارۀ مباحث متن پژوهی و متون كهنِ منتشر شده توسط مؤسسه با حضور استادان و صاحب نظران برگزار كرده است.

 میراث مكتوب همچنین همایش هایی را برگزار یا در برگزاری آنها مشارکت كرده است، مانند همایش بین ­المللی نکوداشت علامه اقبال لاهوری (تهران: شهریور 1383)، همایش حماسه فتح قشم و هرمز (بندرعباس: اسفند 1384) ، همایش خلاصة‌الاشعار تقی‌الدین کاشانی(بخش کاشان) (کاشان: اردیبهشت 1385)،  بزرگداشت عبدالباقی گولپینارلی محقق ترك (تهران: اردیبهشت 1385)، همایش شعرای اصفهان در عصر صفوی (اصفهان: اردیبهشت 1387)، همایش «امام علی و میراث» و تقدیر از پژوهشگران و خادمان میراث علوی (تهران: آذر 1389)، همایش بین المللی میراث علمی و فلسفی خواجه نصیر الدین طوسی (تهران: اسفند 1389)، همایش بزرگداشت زنده یاد استاد ایرج افشار (تهران: خرداد 1390)، همایش عرفات ­العاشقین و جایگاه آن در تذکره‌­نویسی فارسی (تهران: مرداد 1390)، همایش میراث علمی غیاث الدین جمشید کاشانی (کاشان: اسفند 1390)، همایش «نسخه‌های خطی و متون فارسی در شبه قاره» (تهران: تیر 1391)، رونمایی از جامع التواریخ (تاریخ ایران و اسلام) و نکوداشت استاد محمد روشن (تهران: دی 1392)، همایش میراث علمی کوشیار گیلانی (تهران: اسفند 1392) و در برخی همایش‌ها نیز با مؤسسات علمی داخل و خارج ایران مشاركت داشته است، مانند بزرگداشت عبدالباقی گولپینارلی محقق ترك با همکاری وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه، رایزنی فرهنگی کشور ترکیه، سازمان یونسکو و ستاد بزرگداشت هشت‌صدمین زادروز مولانا (استانبول: مهر 1386)؛ سمینار بین‌المللی نسخه‌شناسی نسخه‌های خطی فارسی با همکاری مرکز ایران‌شناسی آکادمی علوم اتریش (اتریش: مهر 1387)، سه سمینار بین‌المللی ایران و اسلام با همکاری دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا (ژاپن: دی1384؛ تهران: مهر1385؛ ژاپن: دی 1385)، چهارمین کنفرانس دوسالانه انجمن مطالعات جوامع فارسی زبان با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در پاکستان و دانشگاه لاهور (لاهور: اسفند 1387).

اعضای هیأت مدیره و مدیران مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب:

(شمارۀ تماس: 66490612-021)

اکبر ایرانی قمی / مدیرعامل مؤسسه و رئیس هیأت مدیره/ داخلی 101 و 102
سهراب حمیدی / عضو هیأت مدیره/ داخلی 101 و 102
محمدحسین ساکت / عضو هیأت مدیره/ داخلی 101 و 102
محمد باهر / مدیر تولید/ داخلی 116
زینب پیری / مدیر روابط عمومی و امور بین الملل/ داخلی 115
قاسم رحمتی / مدیر اداری- مالی/ داخلی 109
احمد وزیری / بازرس قانونی/ داخلی 101 و 102

- گزارش بخشی از عملکرد مالی 9 ماهۀ مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب از ابتدای سال تا آذر 1398

- گزاش فعالیت‌ها، عملکرد و دستاوردهای مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب از ابتدای سال تا دی 1398 / روابط عمومی و امور بین الملل

تاریخ به‌روز‌رسانی: 1398/11/14