Oct 21, 2021
اثری نویافته از ابن ابی‌جمهور احسائی
ميراث مكتوب - كتابی از تألیفات ابن ابی جمهور به دست آمد كه به نظر می‌رسد اثر جدیدی از كارهای وی باشد كه گرچه شباهت‌هایی با اثر مشهورش المجلی مرآة المنجی دارد ولی غیر از آنست. در این كتاب كلامی هم‌چون دیگر آثار ابن ابی‌جمهور تأثیرپذیری از سهروردی و سیدحیدر آملی در نقل‌های طولانی از این دو آشكار است.
محمد بن علی بن ابراهیم بن حسن بن ابی‌جمهور احسایی از علمای نامدار شیعی در سدۀ نهم هجری، آشنا با علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، اصول فقه، حدیث، كلام و عرفان و صاحب تألیفات متعدّد در زمینه‌های مذكور، شخصیت ذوابعادی است كه مطالعات گسترده‌ای پیرامون شرح‌حال و شناسایی آثار و بررسی افكار و نظریات وی در شرق و غرب عالم صورت گرفته و هنوز ابعاد مهمی از زندگی وی مجهول مانده و نیاز به بررسی بیشتر در صورت دستیابی به منابعِ جدید دارد.
شاید یكی از جامع‌ترین تحقیقات دربارۀ زندگی ابن ابی‌جمهور كتاب «كلام، فلسفه و عرفان در اندیشۀ شیعۀ اثنی عشری سدۀ نهم هجری: جهان اندیشه‌های ابن ابی‌جمهور احسایی» اثر دكتر زابینه اشمـیتكه باشد كه در سال 2000 میلادی در لیدن به چاپ رسیده و پیوست مربوط به «فهرست نوشته‌های ابن ابی‌جمهور» به وسیله دوست گرامی احمدرضا رحیمی ریسه ترجمه شده و با اضافات در نسخه‌پژوهی، دفتر یكم، صص 291-309 به چاپ رسیده است.
اخیراً نیز فهرست مصنّفات ابن ابی‌جمهور به همّت دوستِ فاضل شیخ عبدالله غفرانی به وسیله جمعیة ابن ابی‌جمهور الاحسایي لإحياء التراث به چاپ رسیده است.
ضمن نسخه‌های جدیدِ خریداری‌شده كتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)كتابی از تألیفات ابن ابی‌جمهور به دست آمد كه به نظر می‌رسد اثر جدیدی از كارهای وی باشد كه گرچه شباهت‌هایی با اثر مشهورش المجلی مرآة المنجی دارد ولی غیر از آنست. در این كتاب كلامی هم‌چون دیگر آثار ابن ابی‌جمهور تأثیرپذیری از سهروردی و سیدحیدر آملی در نقل‌های طولانی از این دو آشكار است.
نسخه از آغاز یكی دو برگ افتادگی دارد و در حاشیۀ صفحه اول چنین معرّفی شده است:
«شرح توحید ابن ابی‌جمهور احسائی با تفسیر سورۀ توحید».
كتاب مورد گفتگو شرح مزجی است بر متنی از خود ابن ابی‌جمهور و انتساب كتاب به ابن ابی‌جمهور آشكارا در انجامۀ كتاب آمده است:
قد اتفق كتابة هذا الشرح بعد اتمام اصله بقريب خمسة عشر ليلة من فراغه من الشهر الذي فيه تاريخه في تلك السنة بالمشهد الغروي به المقدس وكان وقوع ذلك الأصل والشرح في المدّة القصيرة من روحانية صاحب المشهد المعظم الحجة الكبری والمحجة العظمی ابوالسادة النجباء خامس اهل الكساء العروة الوثقی اميرالمؤمنين عليه افضل الصلوات وأكمل التحيّات وعلی ذريّته الطاهرين بعد الصلاة علی سيّد الأولين والآخرين محمد خاتم النبيين والمرسلين والحمد لله ربّ العالمين وكان الفراغ من هذه النسخة تبييضاً من المسودة المعمولة بالمشهد في منتصف ليلة الأحد في العشر الأواخر من صفر ختم بالخير والظفر أحد شهور سنة ثلاثة وتسعين وثمان مائة ببلدة الاحساء حماها الله من الاسواء بقرية التنميه حفت بالألطاف الالهية علی يد مؤلّفه الفقير إلی الله الغفور محمد بن علي بن ابراهيم بن حسن بن ابي‌جمهور الاحساوي اصلاً ومنشئاً ومسكناً بمنزله والحمد لله اولاً وآخراً وظاهراً وباطناً...
بدين ترتيب رسالۀ متن را در نجف تأليف كرده و اين شرح را در روستای تنميه در احساء در شب يكشنبه اواخر صفر 893 به پايان رسانده است. كتابتِ نسخۀ مورد گفتگو در روز دوشنبه از ماه ذی‌القعده 1076 به انجام رسيده و با نسخۀ مؤلف مقابله شده است چنان‌كه در بلاغ مقابله به خط محيی‌الدين طريحی آمده است:
بلغ مقابلة بنسخة المصنّف التي كتب منها وقد كانت النسخة غير سليمة من السهو والسقط والاهمال في بعض المواضع وكثير من المواضع تبيّن وجه الصواب فيها علی خلاف ما اثبته بخطّه وكان هذا واقع في العبارات التي نقلها المصنّف من كتب من تقدّمه كما أشار إليه ولم يتفطّن لضيق المقام لتصحيحها والله اعلم وكتب عبدالله الغني محيي‌الدين الطريحي المسلمي الغريري (؟) في الثاني عشر من ربيع الثاني أحد شهور سنة ثمان وسبعين وألف من الهجرة وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين.
در انتهای نسخه، پس از پايان كتاب، رسالۀ كوچكی است در چند برگ در تفسير سورۀ توحيد كه در فراز صفحۀ آغاز رساله چنين معرّفی شده است:
هذه النبذة من التفسير بخط مصنّف الكتاب في مثل هذا الموضع من الكتاب.
از كتابِ نخست و رسالۀ بعدی در فهرست آثار ابن ابی‌جمهور ياد نشده و گمان می‌بريم اثر تازه‌ای از وی باشد كه بررسی دقيق‌تر مضامين آن همّت بيشتر محقّقان علاقمند به آثار
ابن ابی‌جمهور را می‌طلبد وما علينا الّا البلاغ.
ابوالفضل حافظیان بابلی
منبع: میراث شهاب
محمد بن علی بن ابراهیم بن حسن بن ابی‌جمهور احسایی از علمای نامدار شیعی در سدۀ نهم هجری، آشنا با علوم مختلف اسلامی از جمله فقه، اصول فقه، حدیث، كلام و عرفان و صاحب تألیفات متعدّد در زمینه‌های مذكور، شخصیت ذوابعادی است كه مطالعات گسترده‌ای پیرامون شرح‌حال و شناسایی آثار و بررسی افكار و نظریات وی در شرق و غرب عالم صورت گرفته و هنوز ابعاد مهمی از زندگی وی مجهول مانده و نیاز به بررسی بیشتر در صورت دستیابی به منابعِ جدید دارد.
شاید یكی از جامع‌ترین تحقیقات دربارۀ زندگی ابن ابی‌جمهور كتاب «كلام، فلسفه و عرفان در اندیشۀ شیعۀ اثنی عشری سدۀ نهم هجری: جهان اندیشه‌های ابن ابی‌جمهور احسایی» اثر دكتر زابینه اشمـیتكه باشد كه در سال 2000 میلادی در لیدن به چاپ رسیده و پیوست مربوط به «فهرست نوشته‌های ابن ابی‌جمهور» به وسیله دوست گرامی احمدرضا رحیمی ریسه ترجمه شده و با اضافات در نسخه‌پژوهی، دفتر یكم، صص 291-309 به چاپ رسیده است.
اخیراً نیز فهرست مصنّفات ابن ابی‌جمهور به همّت دوستِ فاضل شیخ عبدالله غفرانی به وسیله جمعیة ابن ابی‌جمهور الاحسایي لإحياء التراث به چاپ رسیده است.
ضمن نسخه‌های جدیدِ خریداری‌شده كتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره)كتابی از تألیفات ابن ابی‌جمهور به دست آمد كه به نظر می‌رسد اثر جدیدی از كارهای وی باشد كه گرچه شباهت‌هایی با اثر مشهورش المجلی مرآة المنجی دارد ولی غیر از آنست. در این كتاب كلامی هم‌چون دیگر آثار ابن ابی‌جمهور تأثیرپذیری از سهروردی و سیدحیدر آملی در نقل‌های طولانی از این دو آشكار است.
نسخه از آغاز یكی دو برگ افتادگی دارد و در حاشیۀ صفحه اول چنین معرّفی شده است:
«شرح توحید ابن ابی‌جمهور احسائی با تفسیر سورۀ توحید».
كتاب مورد گفتگو شرح مزجی است بر متنی از خود ابن ابی‌جمهور و انتساب كتاب به ابن ابی‌جمهور آشكارا در انجامۀ كتاب آمده است:
قد اتفق كتابة هذا الشرح بعد اتمام اصله بقريب خمسة عشر ليلة من فراغه من الشهر الذي فيه تاريخه في تلك السنة بالمشهد الغروي به المقدس وكان وقوع ذلك الأصل والشرح في المدّة القصيرة من روحانية صاحب المشهد المعظم الحجة الكبری والمحجة العظمی ابوالسادة النجباء خامس اهل الكساء العروة الوثقی اميرالمؤمنين عليه افضل الصلوات وأكمل التحيّات وعلی ذريّته الطاهرين بعد الصلاة علی سيّد الأولين والآخرين محمد خاتم النبيين والمرسلين والحمد لله ربّ العالمين وكان الفراغ من هذه النسخة تبييضاً من المسودة المعمولة بالمشهد في منتصف ليلة الأحد في العشر الأواخر من صفر ختم بالخير والظفر أحد شهور سنة ثلاثة وتسعين وثمان مائة ببلدة الاحساء حماها الله من الاسواء بقرية التنميه حفت بالألطاف الالهية علی يد مؤلّفه الفقير إلی الله الغفور محمد بن علي بن ابراهيم بن حسن بن ابي‌جمهور الاحساوي اصلاً ومنشئاً ومسكناً بمنزله والحمد لله اولاً وآخراً وظاهراً وباطناً...
بدين ترتيب رسالۀ متن را در نجف تأليف كرده و اين شرح را در روستای تنميه در احساء در شب يكشنبه اواخر صفر 893 به پايان رسانده است. كتابتِ نسخۀ مورد گفتگو در روز دوشنبه از ماه ذی‌القعده 1076 به انجام رسيده و با نسخۀ مؤلف مقابله شده است چنان‌كه در بلاغ مقابله به خط محيی‌الدين طريحی آمده است:
بلغ مقابلة بنسخة المصنّف التي كتب منها وقد كانت النسخة غير سليمة من السهو والسقط والاهمال في بعض المواضع وكثير من المواضع تبيّن وجه الصواب فيها علی خلاف ما اثبته بخطّه وكان هذا واقع في العبارات التي نقلها المصنّف من كتب من تقدّمه كما أشار إليه ولم يتفطّن لضيق المقام لتصحيحها والله اعلم وكتب عبدالله الغني محيي‌الدين الطريحي المسلمي الغريري (؟) في الثاني عشر من ربيع الثاني أحد شهور سنة ثمان وسبعين وألف من الهجرة وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين.
در انتهای نسخه، پس از پايان كتاب، رسالۀ كوچكی است در چند برگ در تفسير سورۀ توحيد كه در فراز صفحۀ آغاز رساله چنين معرّفی شده است:
هذه النبذة من التفسير بخط مصنّف الكتاب في مثل هذا الموضع من الكتاب.
از كتابِ نخست و رسالۀ بعدی در فهرست آثار ابن ابی‌جمهور ياد نشده و گمان می‌بريم اثر تازه‌ای از وی باشد كه بررسی دقيق‌تر مضامين آن همّت بيشتر محقّقان علاقمند به آثار
ابن ابی‌جمهور را می‌طلبد وما علينا الّا البلاغ.
ابوالفضل حافظیان بابلی
منبع: میراث شهاب
دیرزیاد آن رادمرد ادب ایران
نوزده مهرماه زادروز استاد برجسته ادبیات عرفانی، شاعر و مصحح متون فارسی، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است.
