ميراث مكتوب - درج‌ الدرر و درج الغرر فی بیان میلاد خیر البشر از جمله سیره‌های نبوی قرن نهم است که مؤلف آن، اصیل‌الدّین واعظ، با استفاده از اخبار، روایات، کتب تاریخی، علم تفسیر، حدیف، تصوف، اسماء رجال و سایر علوم معتبر، چنین اثری را تألیف کرده است.

وی به سبب ذوق ادبی خود، صرفاً به بیان مسائل تاریخی نپرداخته، بلکه نثر را با شعر و آرایه‌های ادبی،‌ اقوال عرفا، اشارات مناسب و مناظرات جالب، آراسته و پرداخته است. این اثر نه تنها به عنوان یک سیره و کتاب تاریخی، بلکه به عنوان یک اثر ادبی، قابل توجه است.

اصیل الدین واعظ دشتکی (م883) از سادات دشتک شیرازی و صاحب آثار رساله مزارات هرات (مقصد الاقبال)، المجتبی فی سیرة المصطفی، المجتنی من کتاب المجتبی فی سیرة المصطفی، درج الدرر و درج الغرر، تاریخ مکمل، معالم الاسلام، تحفة الاحبار فی اصول الاخبار، حبل المتین و ... است. وی جزو سادات دشتکی است که تیمور لنگ آنها را محترمامه به هرات برد و در آنجا ساکن شدند.
وی و برادرزاده‌اش جمال‌الدین دشتکی در هرات ماندند و آثار متعددی تألیف کردند. اثر حاضر از آثار مشهور وی در زمینه سیره نبوی است. اصیل الدین، این کتاب را با نثری ادبی و مزین نوشته و با ذوق شعری خود، در جاهای مختلف نثر، را با شعر عربی و فارسی آمیخته است. وی با استفاده از اخبار، روایات، کتب تاریخی، علم تفسیر، حدیث، تصوف، اسماء رجال و سایر علوم معتبر این اثر را تألیف کرده است.
کاتب نسخه مذکور، معین الدین فراهی دانشمند معروف سدۀ نهم است و نسخه آن نیز در دانشگاه علیگر هندوستان نگهداری می‌ شود.

این کتاب از سه نظر موردتوجه و دارای اهمیت است:

مولف اثر؛ اصیل‌الدّین واعظ دشتکی، شخصی دانشمند، عالم و آگاه به آیات، احادیث، روایات و عرفان اسلامی بوده است و با افزودن چاشنی عرفان، تلخی بعضی از وقایع ناگوار را زدوده است.

کاتب نسخه؛ معین‌الدّین فراهی نیز شخصی بصیر و دانشمند، واعظ، شاعر و هم‌عصر مؤلف بوده است و در کتابت نسخه نهایت دقت و توجه را داشته که فقط و فقط آنچه را که مؤلف نگاشته، کتابت کند و به هیچ وجه خود را داخل متن نکرده و به کم و زیاد کردن مطلب نپرداخته است. پس از کتابت هر مجلس با نهایت دقت و وسواس آن را با نسخه‌ی اصلی مقابله کرده و تاریخ مقابله را نیز با ذکر روز، ماه و سال قید کرده است.

لفظ و محتوای اثر؛‌ سیره پیامبر خدا را به زبان ادبی و با نثری آراسته و مزیّن بیان کرده است. اگر از مقدمه کتاب و آغاز هر مجلس که با خطبه‌ای عربی شروع می‌شود و دارای نثری مسجع و مصنوع، همراه با عبارت‌های طولانی و انواع مترادفات و واژه‌های مأنوس و گاه نامأنوس عربی و صنایع ادبی دشوار است، بگذریم؛ دیگر قسمت‌های کتاب با نثری ساده و روان نگاشته شده است.

این کتاب براساس دستنویس کتابخانه دانشگاه علیگر به خط معین الدین فراهی تصحیح شده است.

درج‌ الدرر و درج الغرر فی بیان میلاد خیر البشر نوشته اصیل الدین واعظ دشتکی به تصحيح احمد فتوحی نسب از سوي انتشارات سفير اردهال به چاپ رسيده است.

منبع: كتابخانه مجلس شوراي اسلامي