ميراث مكتوب - کتاب قصر بی قراری نوشته دکتر احمدرضا یلمه ها از سوی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی منتشر شد.
يکي از گنجينه‌هاي گرانبهاي ادب فارسي، منظومه ‌هاي غنايي است. به گونه‌اي که شايد بتوان گفت که هيچ شاخه‌اي از اشعار روايي و منظومه‌هاي فارسي، جذاب ‌تر و پر کشش ‌تر از قصه‌هاي عشقي و منظومه‌ هاي عاشقانه نيست و همه انواع ادبي از مدح و تغزل گرفته، تا پند و اندرز، وصف، مرثيه، ساقي‌نامه، سوگندنامه و غيره در اين نوع از منظومه‌ها گرد آمده است. بنابراین برای شناخت کامل شعر فارسی، باید تمامی این منظومه‌ها، شناسايي و معرفي گردند.
قصر بي‌قراري به معرفي، گزارش و تحليل هشت منظومه غنايي ناشناخته و کمتر شناخته شده در ادب فارسي مي ‌پردازد که (غالباً) تاکنون تصحيح و چاپ نگرديده و به صورت نسخه‌هاي خطي باقي مانده است.
بخش اول اين دفتر، به معرفي و تحليل داستان عاشقانه فيروز و شهناز از « ناظم تبريزي» مي ‌پردازد. ناظم تبريزي، شاعر و تذکره ‌نويس ايراني سده يازدهم هجري است که اين داستان را در قالب مثنوي، در بحر هزج مسدس محذوف (مقصور) و بر وزن خسرو و شيرين نظامی، در 2310 بيت سروده است. از اين اثر دو دست نوشته، در کتابخانه ملي ملک و مجلس شوراي اسلامي موجود است که اساس کار اين پژوهش قرار گرفته است.
بخش دوم کتاب حاضر، به شناسايي و نقد و تحليل يکي از منظومه‌ هاي ناشناخته از «شعله گلپايگاني»، با نام رعنا و زيبا مي‌ پردازد. «ملا مهدي گلپايگاني»، متخلّص به شعله، از شاعران خوش قريحه و شيعي مذهب قرن دوازدهم هجري است که آثاري همچون چاه وصال (ليلي و مجنون)، يوسف و زليخا، رعنا و زيبا، پادشاه مصر و پسر آهنگر و چند مثنوي و غزل از او باقي مانده است. شعله گلپايگاني، رعنا و زيبا را در قالب مثنوي، در بحرهاي گوناگون و با مدد از حکايات منظوم، در بيش از 2000 بيت به رشته نظم کشيده است.
دلکش و پريوش، عنوان منظومه غنايي بخش سوم اثر پيش رو است. سراينده اين اثر «عبدالوهاب ايرانپور»، متخلّص به «گلشن» ( اردکاني)است که اين منظومه را در بحر هزج مسدس در 1872 بيت سروده است. نسخه منحصر به فرد اين اثر به قلم سراينده، به خط شکسته نستعليق در 230 صفحه (115 برگ)، در تاريخ 1318 کتابت گرديده و اصل آن در کتابخانه مجلس شوراي اسلامي نگهداري مي‌ شود.
بخش چهارم اثر حاضر، معرفي منظومه‌اي فراموش شده از «نياز شيرازي»، با نام فيروز و نسرين است. نياز شيرازي، خوشنويس، پزشک و شاعر سدة سيزدهم هجري است که اين منظومه عاشقانه و حکمي را بر وزن خسرو و شيرين نظامي، در بحر هزج مسدس مقصور سروده است . نسخة منحصر به فرد اين اثر، در کتابخانه مرکزي آستان قدس رضوي موجود است و در تاريخ 1263 قمري به خط سراينده ، کتابت گرديده و اساس اين پژوهش قرار گرفته است .
خرم و زيبا عنوان منظومه‌اي است که در بخش پنجم کتاب حاضر ، به معرفي و تحليل آن پرداخته شده است . سرايندة اين اثر « محمد بن مؤمن » ، متخلّص به «فدايي» است که اين اثر را در سال 1162 هجري ، بر وزن خسرو و شيرين نظامي سروده است . منظومة مذکور ، داستاني عاشقانه و حماسي مشتمل بر حدود پنج هزار بيت است که مورد غفلت و فراموشي قرار گرفته است .
سليم و سلمي، عنوان منظومه‌اي است که در بخش ششم اين اثر بدان پرداخته شده است . اين اثر به پيروي از ليلي و مجنون نظامي گنجوي در قالب مثنوي ، توسط سراينده‌اي با نام «عبدالرزاق بيگ دنبلي»، معروف به «مفتون آذربايجاني» سروده شده است .
بخش هفتم دفتر پيش رو ، به معرفي و نقد و تحليل منظومة زهره و خالد مي‌پردازد . منظومه مذکور از سراينده‌اي است ناشناخته با تخلّص « سبزي » که اين اثر را به تقليد از خسرو و شيرين نظامي در حدود 4000 بيت سروده است و تنها دست‌نوشته موجود از آن ، نسخه‌اي است که در کتابخانه مجلس شوراي اسلامي موجود است.
خورشيد و پروانه عنوان آخرين منظومه‌اي است که در بخش هشتم اثر حاضر ، به معرفي آن پرداخته شده است . سرايندة گمنام اين اثر که تخلّص «سالم» داشته، اين منظومه را در سال 1254 قمري در حدود 2700 بیت به نظم کشيده و تنها نسخه باقي مانده از آن، نسخه‌اي است دست‌ نوشته، به خط نستعليق از سراينده اثر که اصل آن در کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران نگهداري مي‌شود و اساس اين پژوهش قرار گرفته است .
شيوه کار در اين کتاب بدين صورت است که سعي گرديد در ابتداي هر بخش به معرفي سراينده هر یک از آثار، به همراه ديگر تأليفات او پرداخته شود. سپس به شناسايي آن منظومه، بر پايه اطلاعات موجود در تذکره‌ها و کتب تراجم احوال، با تکيه بر متن نسخه ( نسخه‌هاي ) آن منظومه ، پرداخته شده است . براي آگاهي از جريان کلي داستان ، خلاصه و گزارشي از آن اثر ، به نثر معيار آورده شده و سپس تحليل و بررسي آن منظومه، به شيوه کتاب « منظومه‌هاي عاشقانه ادب فارسي» از «حسن ذوالفقاري» ، مورد توجه قرار گرفته و در پايان نيز، نتايج حاصل شده از نقد و تحليل آن منظومه، بيان شده است.