ميراث مكتوب - دانشنامۀ قدرخان از جمله فرهنگ های معتبر فارسی، که در سال 807 هجری، برابر با 1405 میلادی توسط اشرف ابن شرف المذکّر الفاروقی در خطّه مالوای سرزمین هند به رشتۀ تحریر درآمده، در تاجیکستان به چاپ فاکسیمیله رسید. نشر این کتاب توسط انتشارات «ناشر» شهر خجند تاجیکستان و به همت دو تن از پژوهشگران دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه دولتی خجند، دکتر نورالله غیاث اف و رخساره نظام الدّین آوا، دانشجوی دوره دکتری این دانشکده صورت گرفت.

دانشنامۀ قدرخان از جمله فرهنگ های معتبر زبان فارسی در شبه قاره محسوب می‌شود، که نسخ کمی از آن در کتابخانه‌های جهان در دست است. این کتاب در دورۀ نخست رشد فرهنگ‌نگاری فارسی در شبه قاره تألیف شده و مؤلف کتاب آن را به امیر سلاله غوریان- قدرخان، از نوادگان دلاورخان در خطّه مالوه تقدیم کرده است و به این سبب عنوان دانشنامۀ قدرخان بر آن نهاده اند.

محمدتقی دانش پژوه در جلد 9 نسخه های خطی (ص 221- 222) این فرهنگ را چنین معرفی می کند: «دانشنامه قدرخان اشرف بن شرف مذکر فاروقی. فرهنگ فارسی است به فارسی به نام قدر خان... در 21 ذیحجه 807،. نخست نام ماهها و روزهای ماه به فارسی، سپس واژه های فارسی به ترتیب حرف بازپسین آن ها با شواهد و گواه های شعری. روی هم رفته 75 بیت از فردوسی و رودکی و تاج دین نظامی و عنصری و دقیقی و مطهر و خاقانی و ابوعلا ... و سوزنی و ابوشکور و ابونصر مرغزی و سدید عوفی و فرّخی و ابوالعباس و ناصرخسرو و عسجدی و منجیک و طیّان و شهیدی و شاکر بخاری و علوی اختیاری و خسروی و اسدی طوسی و لبیبی و مسعود سلیمان یا سلیمانی و اغاجی و فاخری و بهرامی و ابوالمؤیّد بلخی و تاج دبیر و ابوالقاسم و سپهسالار و عماره و کسائی و معروفی و ابوسعید و خسروانی. در آن یاد شده است از شاهنامه و سکندرنامه و کتب طب و پندنامۀ انوشیروان.»

نسخه منتشر شده از دانشنامۀ قدرخان با همکاری دانشکده خاورشناسی دانشگاه خجند و انستیتو دستنویس های محمّد فضولیِ آکادمی علوم جمهوری آذربایجان صورت گرفته است. پدیدآورندگان فرهنگنامه مذکور مقدمه مفصلی در ابتدا انشا نموده‌اند، که در آن به سرنوشت این اثر معتبر و زمینه‌های اصلی توجه مؤلف به تألیف آن، سرچشمه‌های نگارش و ساختار فرهنگ، نسخه ‌شناسی و شرح و تفسیر ویژگی های نسخه مورد استفاده پرداخته اند. آن گونه که در پیشگفتار فرهنگنامه، که با دو خط سیریلیک و فارسی نوشته شده، آمده است، این اثر گرچه معروف و شناخته شده نیست، اما منبع و گنجینۀ مهمی است که از چند جهت می‌تواند برای علم نوین لغت‌شناسی مهم بوده و واژگانی نو به دایرۀ لغات فارسی بیفزاید.

مؤلفان پیشگفتار همچنین به جایگاه فرهنگنامه ها در شناخت شعر شعرای پیشین فارسی از استاد رودکی تا عصر نویسنده تاکید نموده و ذکر کرده اند که این دانشنامه بدون شک باید برای تصحیح متون دواوین شعرا مورد استفاده قرار گیرد.

شایان ذکر است که دو باب از کتاب، موسوم بر باب «الف» و باب «با» نیز با رسم الخط سیریلیک بر آن الحاق شده و در مقدمه آمده است که در فرصتی نزدیک نشر کامل این دانشنامه با رسم‌الخط سیریلیک نیز صورت خواهد گرفت. امید که چاپ فارسی این اثر نیز به زودی انجام پذیرد.







معرفی کتاب از دكتر نورعلی نورزاد