ميراث مكتوب - کتاب حاضر بر اساس نسخة کتابخانة مجلس به شمارة ۳۵۹۴۰ که در قرن 10 هجری کتابت شده و شامل 304 صفحه می­باشد به رشتة تحریر درآمده است.

لطائف الطّوائف کتابی است خواندنی و دلپذیر، با مطالبی گوناگون. با آنکه مؤلّف در مقـدمه نوشته است برای رفع ملال و گشایش خاطر نوشته شده اما انصاف این است که فوائد حاصل از مطالعه این اثر بیشتر و برتر از خوش­گذراندن ساعات بیکاری و آسودگی است.

در این اثر هر بخشی رنگ و بویی ویژه دارد، سخنان و حکایات حکیمانه موج می­زند، همة اقشار مردم، زن و مرد، غنی و فقیر را دربرمی­گیرد و هیچ گروهی از طبقات اجتماعی نادیده گرفته نشده است. شاه، قاضی، واعظ،... همه و همه مورد خطاب قرار دارند.

با زبان طنز و اشاره غیرمستقیم، بسیاری از سایه روشن­های زندگی را پوشش می­دهد و چون ذره بینی درشت و شفاف نقاط تاریک و مبهم را در روابط انسانی، واضح و روشن، در مقابل دیدگان خواننده می­گذارد. زبان این حکایات روشن و روان و دور از تکلّف و تصنّع است، ساده و زود فهم است ولی عوامانه نیست، عالمانه است دشوار ولی دیریاب نیست.

برای افراد کم­سواد مفید است ولی برای نکته­سنجان و باریک­بینان خسته­کننده و ملال­آور نیست. شیوه طنز بر آن غالب است ولی هزل و بیهوده نیست، لبخند به لب می­آورد، ولی ذهن را درگیر حقایقی از زندگی می­کند که گاه تلخ است و دردناک. نثر این کتاب دلنشین و دل­انگیز است و از تکلّف و تصنّع به دور است.

در این کتاب 867 حکایت در 14 باب و 110 فصل تنظیم گردیده است. ویژگی عمومی این حکایات عبارت است از حکمت، عقلانیت، مبارزه با بدی­ها، ترویج اصول دینی و اخلاقی، ستم­ستیزی، عدالت­خواهی ... که با ساختاری ساده و در عین حال فنی و ادبی ارائه شده است.

با بررسی­ ها و باریک­بینی ­هایی که در این پژوهش صورت گرفته، مشخّص گردید فخرالدّین علی صفی غالب حکایات خود را از منابع عربی و فارسی پیش از خود اقتباس کرده است. به همین سبب جستجوی این تأثیر و تأثّر در چارچوب ادبیات تطبیقی و بر اساس مکتب فرانسه قرار می­گیرد.

صفی این کتاب را در 14 باب تقسیم­بندی کرده است و می­توان احتمال داد که او به قصد تبرّک و تیمّن به معصومین (ع) این تعداد باب را برای تقسیم­بندی کتابش انتخاب کرده است.

این کتاب از لحاظ نثر فارسی اثری ارجمند است. اصولاً حکایات و روایاتی از این گونه، نثری ساده و هموار و نزدیک به زبان گفتار را می­طلبد، بی­آرایش و تکلّف. فخر الدّین علی صفی نیز این تناسب را بخوبی درک کرده و با عباراتی کوتاه، روشن و روان و خوش­ترکیب بیان کرده است. از این رو کتاب او برای خوانندگان امروز قابل فهم و آسان است. نثر او در دیگر کتاب­های او نیز از همین روانی و شیوایی برخوردار است.

نسخة اساس در این پژوهش

احمد گلچین معانی در سال 1336 اقدام به چاپ «لطائف الطّوائف» کرده و تا سال 1389 این کتاب به چاپ نهم رسیده است. از سخنان گلچین معانی فهمیده می­شود که نسخة خاصی را اساس کار خود قرار نداده؛ زیرا در مورد نسخة مورد استفادة خود چنین گفته است: «چون جمیع نسخ مغلوط بود و بخصوص نام­های اشخاص کمتر به صورت اصلی نوشته شده بود، ‌ناچار برای تصحیح به مأخذ و مصادر مؤلّف و کتب رجال رجوع می­کردم و به همین لحاظ نتوانستم هیچ یک از نسخ را اساس کار خود قرار دهم و لذا همّ خود را مصروف آن داشتم که از مجموع نسخ یک نسخة صحیح و منقّح استنساخ کنم و با حصول اطمینان قطعی از ذکر نسخة بدل بپرهیزم.» (گلچین معانی، 1389: 33 و 34)

کتاب حاضر بر اساس نسخة کتابخانة مجلس به شمارة ۳۵۹۴۰ که در قرن 10 هجری کتابت شده و شامل 304 صفحه می­باشد به رشتة تحریر درآمده است و در پانوشت با نسخه گلچین معانی در صورت لزوم مقایسه شده است.

فهرست مــطالــب کتاب به این قرار است:

مقدمه

دیباچه

باب اوّل

در بـیان استحباب مزاح و ذکر بعضی از مطایبات پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم با صحابه و صحایبات رضی الله عنهم

باب دوّم

در ذکر بعضی از نکات شریـفه و حکایاتِ لـطیـفة ائـمّة مـعصومـیـن صلواة الـلّه عـلیـهم اجمعیـن و اگر چه آن، نه از قـبیل مزاح و طـیبـت اسـت و امّا در غایـت لطافت و عذوبـت

باب سوّم
در ذکر حکایات لطیـفة ملوک و نکات ظریـفة

باب چـهـارم
در لطائـف امراء و مـقرّبان و ظرائـف وزراء و ارباب

باب پـنجم
در لطائف اديبان و منشـیان و ندیمان و سپاهیان و دلیران در مناظرة

بـاب ششـم

در لطـائـف اعراب و نـکات فصحاء و بلغاء و ذکر حکم و امثـال

باب هـفتـم

در لـطـائـف مـشـایـخ و عـلماء و فضـلاء و فـقهاء و اصـحاب

باب هــشتم

در لطائف حکماء مـتقدّمین و متأخّرین و حکایات عجیـبة مـعبّرین و مـنجّمین

بـاب نهـم

در لطائف شـعراء و بدیهـه گفتـن ایـشان در محـل­ها و ذکر بـعـضی از عجائـب صـنـایع شعری و غرائـب بدایع

باب دهم

در لطائف ظـريفان از مردان

باب يازدهم

در حـکايات و لطائف بخیلان و پرخوران و طـفیـلیان

بـاب دوازدهم

در لـطـائف طامعان و دزدان و گدایان وکوران

باب سیزدهم

در لطـائف کـودکان و غـلامان و کنیزکان زیرک و تـیزفهم

باب چهاردهم

در لطائف و حکایات ابلهان و کذّابان ومدّعیان نبوّت و دیوانگان

لازم به یادآوری است که این پژوهش حاصل پایان ­نامه حدیث دارابی کارشناس ­ارشد رشته زبان و ادبیات عرب، به راهنمایی دکتر وحید سبزیان­‌پور و مشاوره دکتر غلامرضا سالمیان است که در تابستان 1392 در دانشگاه رازی سامان یافته است.

منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی