ميراث مكتوب - مراسم بزرگداشت دکتر حسن انوری نویسنده و چهرۀ ماندگار زبان و ادب‌ فارسی روز یکشنبه 31 فروردین ماه با حضور استادان و پژوهشگران در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

در این مراسم ابتدا دکتر مهدی محقق،‌ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ضمن عرض تبریک سالروز ولادت حضرت زهرا (س) و روز زن گفت: در فرهنگ اسلامی، طلب علم و آموختن بر هر مرد و زن مسلمان به طور یکسان واجب است. در طول تاریخ ما به بسیاری از زنانی بر می‌خوریم که علاقه ‌مند به علم و دانش و فرهنگ بودند، حتی بعضی از دانشمندان بزرگ همچون ابن‌رشد اندلسی اظهار تأسف می‌کنند که چرا برخی از زنان مثل گیاه در خانه می‌رویند در حالی که زن می‌تواند قاضی و فرمانروا باشد.
وی افزود: برخی از زنان در جریان علم و دانش زمان خود قرار می‌گرفتند و بخشی از تاریخ علم و معرفت بشری مرهون آنان است، همچون ریحانه دختر حسین خوارزمی که ابوریحان بیرونی کتاب مهم خود دانشنامۀ بزرگ نجوم و ستاره ‌شناسی یعنی التفهیم لاوائل صناعه التنجیم را با خواهش و تشویق او به رشته تحریر درآورد. دکتر محقق همچنین از زرین گیس، دختر شمس المعالی یاد کرد که از ابن سینا تقاضا نمود اختلاف طول شهر جرجان را تصحیح کند و ابن سینا این خواهش را اجابت و رساله‌ای بنام آن بانوی علم‌دوست و فرهنگ‌خواه نوشت که ابوریحان در کتاب تحدید نهایات الاماکن خود از آن نام برده است.

به گفتۀ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی شهده دختر ابونصر دینوری که کتاب الاموال ابوعبید قاسم بن سلام که - از مهم‌ترین کتاب‌های اقتصادی اسلامی است‌-، در سال پانصد و شصت و چهار 564 در بغداد بر او قرائت شده و صحت و درستی اخبار و روایات و اسناد آن مورد تصدیق و گواهی او قرار گرفته است. این زن، از چنان مقام والایی برخوردار بوده که محدثان اسلامی از او تعبیر به فخرالنساء الشیخیه الصالحه الکاتبه کرده‌اند.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با اشاره به زحمات دکتر حسن انوری در عرصه فرهنگ و زبان فارسی اظهار داشت: دکتر انوری یکی از مهم‌ترین فرهنگ‌های فارسی یعنی فرهنگ سخن را با کوشش فراوان در هشت جلد تألیف کرده‌اند که کاری ارزشمند است.
دکتر محقق با ابراز خشنودی از اینکه اهالی آذربایجان علاقه زیادی به زبان فارسی دارند و بسیاری از عالمان این خطه خدمات بزرگی به فرهنگ و زبان فارسی نموده‌اند،گفت: دکتر انوری نمونۀ بارزی از این افراد است. یا آیت الله محمدعلی مدرس تبریزی که می‌گفت اگر چه زبان من به ترکی باز شد ولی با فراگیری الفبا باب علم و ادب و فرهنگ به قلب من باز گردید.
وی در ادامه تصریح کرد که فن فرهنگ‌ نویسی در میان مسلمانان رواج داشته است و حتی مهم‌ترین فرهنگ زبان عربی توسط یک ایرانی یعنی مجدالدین فیروزآبادی نوشته شده است.

آقای دكتر انوري به تمام معنا،‌ انساني آزاده است

در ادامۀ اين مراسم علي اشرف صادقي مدير گروه فرهنگ نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: من سال 1340 تا 42 در مؤسسۀ لغت ‌نامۀ دهخدا مشغول به كار بودم و دكتر انوري از سال 1341 به آنجا تشریف آوردند که رابطۀ دوستی ما از همان جا آغاز شد و در حال حاضر نیز در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در خدمت ایشان هستیم.

وی ادامه داد: آقای دكتر انوري به تمام معنا،‌ انساني آزاده است. شخصي غني و ملايم،‌ دوست‌ داشتني و بسيار خوشفكر، عدالت دوست و نوع دوست. علاوه بر اين، ايشان در داوري بسيار منصف هستند. از نظر علمی آقای دكتر انوري خدمات بسیاری به زبان‌ فارسي كرده اند. هم‌میهن ‌نان آذربایجانی ما همواره در مسئلۀ خدمت به زبان فارسی پیشقدم بوده‌اند و چندین استاد برجستۀ زبان فارسی از آن خطه برخواسته‌اند. استادان برجسته ای چون مرحوم محمدامین ریاحی، مرحوم دکتر زریاب خویی، مرحوم دکتر منوچهر مرتضوی، دکتر خیام پور و در نسل های بعد می توان از مرحوم دکتر بهمن سرکاراتی و دکتر ژاله آموزگار نام برد و مقدم بر همۀ آنها مرحوم سید حسن تقی زاده که نبوغ علمی وی نظیر نداشت و مورد قبول تمام مستشرقین بود و ما باید به این ها ببالیم.

دکتر صادقی سپس به خدمات علمی دکتر انوری اشاره کرد و گفت: دکتر انوری خدمات بسیاری کرده اند و ايشان سال‌ها استاد دانشگاه تربيت مدرس بودند و شاگردان بسياري را پرورش دادند و كتاب‌هاي بسياري هم در حوزه زبان فارسي در حوزۀ آموزش زبان فارسی، دستور زبان فارسی و تصحیح متون منتشر كردند. ایشان با مرحوم دکتر حسن احمدی گیوی کتابی برای دستور زبان فارسی نوشتند که سالها است به عنوان کتاب مرجع استفاده می شود.
وی افزود: ایشان با تألیف فرهنگ سخن به جوانان و زبان فارسی خدمت بزرگي كردند. چرا كه فرهنگ‌ هاي پيشين از نظر مِتُد و روش دچار فقر بودند. اولين فرهنگ روشمند زبان فارسي،‌ فرهنگ بزرگ سخن بود که ایشان و همکارانشان در مؤسسۀ سخن آن را طرح ریزی کردند. این فرهنگ‌، فرهنگ فارسی معاصر و برای جوانان مفید است. فرهنگ هایی که پیش از فرهنگ سخن وجود داشت، همه بر مبنای فارسی کهن بود ولي دكتر انوري تعدادي از جوانان را دور خود جمع و شيوه‌ نامه‌اي را تدوين كردند و با روش های امروزی این کار را با به بهترین نحو به سامان رساندند.

مدیرگروه فرهنگ نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی بیان کرد: در کتاب زندگی نامۀ دکتر حسن انوری که انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تدوین کرده است دیدم که ایشان 60 جلد کتاب تألیف کرده اند که هر کدام از این جلدها حتی اگر مقدار کمی فایده داشته باشد جمع این کتاب ها برای درس خوانندگان فایدۀ بسیار خواهد داشت. البته همۀ این آثار مورد استفاده است و موجب ماندگاری نام ایشان خواهد بود.

تعداد پايان‌نامه‌هاي مربوط به دستور زبان كاهش يافته

در ادامه دكتر غلامعلي حداد عادل، رئيس فرهنگستان زبان و ادب فارسي ، وي را به دليل توجه به دستور زبان فارسي و فرهنگنامه‌نويسي قابل احترام خواند و گفت: در ساختمان زبان و ادب فارسي، دستور زبان حكم اسكلت را دارد. همان ‌طور كه ساختمان قائم به اسكلت است و در و پنجره و نقاشي و ساير تزئينات بعد از استواري اسكلت امكان ظهور پيدا مي‌كنند، در مقولۀ زبان هم دستور زبان است كه به اصل زبان استواري مي‌بخشد هرگاه توجه به دستور زبان در جامعه‌اي كم شود، بايد احساس خطر كرد. من در سال‌هاي اخير گاهي چنين احساسي داشتم.

وي در ادامه افزود: تصور مي‌كنم اگر به موضوع پايان‌نامه‌هاي كارشناسي ارشد و دكتري زبان فارسي در كشور مراجعه كنيم و تعداد پايان‌نامه‌هايي را كه با موضوع دستور زبان فارسي نوشته مي‌شوند با هم مقايسه كنيم، درمي‌يابيم تعداد پايان‌نامه‌هاي مربوط به دستور زبان كاهش يافته و اين، علامت خوبي نيست. اين مسأله به نوعي نشان مي‌دهد كه استادان و دانش‌جويان به نوعي حوصله ندارند وقت خود را صرف دستور زبان كنند.

وی به تلاش های دکتر انوری در زمینۀ تألیف آثاری در حوزۀ دستور زبان فارسی اشاره کرد و گفت: دكتر انوري، چنين شخصيتي داشتند و سال‌هاي زيادي از عمر عزيز خود را صرف تأليف كتاب‌هاي دستور براي دانش‌آموزان مدارس كردند. همينجا ياد مي‌كنم از دوست و همكار ارجمند ايشان، مرحوم دكتر حسن احمدي گيوي كه آن مرد بزرگ هم آذربايجاني بود و به دستور زبان فارسي عشق مي‌ورزيد.

حداد عادل در ادامه گفت:‌ بنده اصرار و تاكيد تأكيد دارم بر اينكه در زبان فارسي، همواره فرهنگ‌هاي متنوعي تأليف شود. من، توجه به فرهنگ لغت را نشانه زنده بودن زبان مي‌دانم در زبان انگليسي تاكنون چند صد فرهنگ زبان تأليف شده است. آقاي علمي و دكتر انوري، كاري را در مدت هشت سال به انجام رساندند و فرهنگ بزرگ «سخن» تأليف شد و زبان فارسي، صاحب فرهنگ لغت پاكيزه و روشمندي شد. در اوايل انتشار اين فرهنگ، مقام معظم رهبري، در زمان بازديد از نمايشگاه كتاب تهران اين فرهنگ را ديدند و خوشحالي خود را از تأليف آن اعلام كردند.

وی در پایان با اشاره به تدوین فرهنگ جامع زبان فارسی تصریح کرد: گروهي نزديك به 50 نفر در گروه فرهنگ‌نويسي دكتر صادقي تأليف يك فرهنگ جامع را بر عهده دارند. مطمئن هستم كه قدر فرهنگ دكتر صادقي را دكتر انوري مي‌داند و قدر فرهنگ دكتر انوري را دكتر صادقي. تجربه دكتر انوري در كاري كه دكتر صادقي، انجام مي‌دهد، قطعاً مفيد بوده است.

رئيس فرهنگستان زبان و ادب فارسي در ادامه گفت: ما در ايران، وارد دنيايي شده‌ايم كه به فرهنگ‌نويسي به عنوان يك علم نگاه مي‌شود البته نمي‌خواهيم زحمات پيشينيان را انكار كنيم. هركاري با نقص شروع مي‌شود و سپس به تكامل مي‌رسد، بنده از آن جهت كه دكتر انوري به دستور زبان فارسي و فرهنگ‌نويسي اهتمام كرده است، احترام زيادي براي ايشان قائلم. دكتر انوري بسيار كم سخن هستند، پركار و كم‌حرف و در جلسات فرهنگستان معمولاً حرف نمي‌‌زنند. من گاهي با لطايف‌الحيل ايشان را در فرهنگستان به حرف مي‌كشم. عجيب هم اين است كه ايشان نام فرهنگشان را فرهنگ سخن گذاشته‌اند.

گل هميشه بهار سخنوري، سعدي‌ست

در این مراسم دکتر سیدعلی موسوی گرمارودی نیز شعری به مناسبت بزرگداشت سعدی شعر زیر را برای حاضران قرائت کرد:


خزان چوآيد و در بوستان مقر گيرد
صفا زطرف گلستان، ره سفر گيرد
چو لشكري كه گشايد به فتح، بارويي
خزان قلمرو گلزار، سر به سر گيرد
چو‌ آتش است مگر، اوفتاده در تن باغ
كه شعله‌اش همه در جان خشك و تر گيرد
هزار شعله برافروزد از چراغ، انار
وز آن، لهيب خزان، باز، تيزتر گيرد
قباي سبز، برون آورد زتن، گلشن
كه تا زدست خزان، جامه‌اي دگر گيرد
كلاه و جامة رنگينۀ خزاني را
يكي به بركند و آن دگر، به سر گيرد
غريو باد برآيد ميان شاخِ درخت
چو بانگ رعد كه در كوه و دركمر گيرد
بتوفد از سرخشم و زپا برآرد گل
قضا رسيده، مگر دست گل، قدر گيرد
چو تازيانه، به كف، باد بگذرد از باغ
چنار، خم شود و دست بر كمر گيرد
چو آدمي نگرد روزگار فاني گل
سزد كه دل زبقاي زمانه برگيرد
بتاب رخ زجهان زآنكه رو بدين دنيا
هرآنكه بيشتر آورد، نيشتر گيرد
مبين كه آب رساند تو را به نخل وجود
ببين كه از پي‌افكندت تبر گيرد
خزينه‌اي نگشوده زهيچ گنج به رنج
به افعي‌ات زجفا زهر در جگر گيرد
براين تهي دل پرنيش، اميد نوش مبند
كه ديده‌اي ز نيِ بوريا، شكر گيرد؟
در اين زمانه كز اهريمنان پاييزي
به جان باغ جهان شعله‌هاي شر گيرد؛
گُلي ببوي كه چون صد خزان برآن گذرد
مشام روح از آن عطر بيشتر گيرد

بجوي گل زگلستان سعديِ شيراز
كه بوستان دلت بوي مشك‌تر گيرد
گل هميشه بهار سخنوري، سعدي‌ست
كه ژالة هنرش، خرده برگهر گيرد
از اوست پرتوي ار دركلام هركه جزاوست
چنان كه پرتو خود را زخور، قمر گيرد
در آن زمانه، بجز سعدي از فروغ سخن
كه ديده‌اي زحلب تا به كاشغر گيرد؟
معارف بشري را به لفظ پاك دري
نوشته است كزآن بهره‌ها بشر گيرد
چنان زنقش معاني، صور كند در لفظ
نداني آن كه كدام از كدام اثر گيرد
هزار صورت گلگون برآورد به غزل
چنان كه باغ گل از شعر او، صور گيرد
بناي نثر گذارد فشرده برايجاز
فزون معاني، از الفاظِ مختصر گيرد
نه مرد گفتن و دُر سفتن و سخن، تنهاست
كزو چكاد عمل هم، شكوه‌ و فر گيرد
به گرمپويه، جهان را چو خور بپيمايد

هزار تجربه از سيرِ مستمر گيرد
دلا تو نيز چنو برنشان نهال كمال
زجانِ خود بدهش آب تا ثمر گيرد
صبا به تربت سعدي پيامِ ما برسان
كه سر بر آرد و از حال ما خبر گيرد
من اين چكامه به سعدي فراز آوردم
زمن، بضاعتِ مُزجاتِ من اگر گيرد
سرود موسوي اين چامه را به گرمارود
كزان مسيح نفس، همّتي مگر گيرد