ميراث مكتوب - استاد دکتر شمس شریعت تربقان، رییس موزه تاریخ پزشکی روز سه شنبه، ششم خرداد سال جاري دار فاني را وداع گفت.

دكتر شريعت تربقان در سال 1305 در دهستان تربقان (كاشمر) متولد شد و در سال 1333 از دانشكدۀ پزشكي دانشگاه تهران فارغ التحصيل شد.

از وي كتاب هاي تاريخ آموزش پزشكي در ايران، زندگينامه دكتر امير اعلم، پروفسور ارلن و نقش او در آموزش پزشكي نوين در ايران و ... به يادگار مانده است.

يادداشت زير نوشته افشین جعفرزاده به مناسبت درگذشت اين استاد و پژوهشگر تاريخ پزشكي است.

درگذشت دکتر شمس شریعت

خبر جانسوز بود و کوتاه....شمس دانشگاه تهران رفت.او به راستی جلوه این چکامه مرادش مولانا بود :

به روز مرگ چو تابوت من روان باشد
گمان مبر که مرا درد این جهان باشد
برای من مگری و مگو دریغ دریغ
به دوغ دیو درافتی دریغ آن باشد
جنازه‌ام چو ببینی مگو فراق فراق
مرا وصال و ملاقات آن زمان باشد
مرا به گور سپاری مگو وداع وداع
که گور پرده جمعیت جنان باشد
فروشدن چو بدیدی برآمدن بنگر
غروب شمس و قمر را چرا زبان باشد
تو را غروب نماید ولی شروق بود
لحد چو حبس نماید خلاص جان باشد
کدام دانه فرورفت در زمین که نرست
چرا به دانه انسانت این گمان باشد
کدام دلو فرورفت و پر برون نامد
ز چاه یوسف جان را چرا فغان باشد
دهان چو بستی از این سوی آن طرف بگشا
که های هوی تو در جو لامکان باشد

استاد دکتر شمس شریعت تربقان در روز سه شنبه 6 خرداد بار این جهان را گذاشت و جاودانه شد.
مروری بر سپهر بلند جایگاه استادان دانشگاه تهران ، به مثابۀ دیر پا ترین کانون آموزشی ایران، نشان می دهد که این کانون دانش و معرفت دانشمند و فرهیخته کم نداشته است.
اما به راستی کمتر کسی را هماننند استاد دکتر شمس شریعت می توان در این جمع دانشمندان یافت که علم و اخلاق و ایران دوستی و فرهنگمداری را یکجا داشته باشد.
او افزون بر اینکه از بنیادگران دانش آسیب شناسی سرطان در ایران بود و از یکی از نام آور ترین دانشگاه های فرانسوی دانش آموخته بود، دانش ژرفی در فرهنگ و ادبیات ایران و تاریخ ایران و تاریخ چه پزشکی ایران زمین داشت و دارای دیدگاه های بدیع و تالیفات در خوری در این حوزه بود.
کمتر کسی است که در پنجاه سال اخیر از دانشکدۀ پزشکی تهران فارغ التحصیل شده و شیفتۀ اخلاق پسندیده و دانش جامع و چهره همیشه خندان و گشاده روی استاد نشده باشد.
بسیاری خاطره های شیرینی از مصاحبت با استاد دارند. به ویژه آن بزرگمرد خراسانی، در سالهای اخیر در جمع پذیرفته شدگان کنکور دانشکدۀ پزشکی حاضر می شد و با کلام شیرین خود درس معرفت و ایران دوستی و احترام به فرهنگ ملی را در کنار توصیه به دانش ورزی و عدم اتلاف وقت و استفاده از مزیت های جوانی را به دانشجویان نوپا می داد و الحق که بی اندازه نیز اثربخش می شد.
من افزون بر اینکه افتخار حضور در جایگاه شاگردی ایشان را در درس آسیب شناسی داشتم، دارای این شانس شدم که از دو سال پیش که ایشان با وجود کهولت، افتخار دادند و مدیر مسئولی نشریه فرهنگی دانشگاه (سیمرغ ) را پذیرفتند، در زمره هیأت تحریریه این نشریۀ فرهنگی در خدمتشان بودم .
سخنی در همان روز نخست فرمودند که هیچگاه از یادم نخواهد رفت.ایشان فرمودند :
«ما ایرانیان البته از نظرگاه تکنولوژی و دانش مدرن روز از بسیاری از کشورهای غربی عقب مانده ایم.اما هیچگاه نبایستی فراموش کنیم که آنچه نه غرب و حتی بسیاری از دیگر کشورها به جایگاه ما نخواهند رسید، حوزۀ فرهنگ ملی و تاریخ درخشان و ادبی - فرهنگی ماست و ما وظیفه داریم با توسل به این داشته سترگ و بی مانند، چنان به خود باوری برسیم که بکوشیم عقب ماندگی خود را در عرصه های دانشی و تجربی جبران کنیم و من باور دارم که ایرانیان قادر به این رشد فرهنگی خواهند شد.»
شیفتگی استاد پیرامون پزشکی ایران نه صرفاً از روی ستایش میهن دوستانه بلکه ناشی از جامعیت دانش و آگاهی های تاریخی و تسلط بر دو مکتب پزشکی مدرن و سنتی و تاریخ پزشکی و توانمندی در مقایسه دو مکتب بود. استاد بر این باور بود که :
پزشكي ايران درختي كهن است و در رديف پزشكي چين، هندوستان، بابل و آشور قرار دارد. موضوع طب و طبابت و اطباء و بيمارستان و تاريخ آنها در ايران باستان، از علومي است كه اغلب مورخان به آن اشاره كرده اند. اين علم مانند بسياري از علوم ديگر در كشور ما از همان ابتدا مقامي ارجمند داشته و بزرگ ترين منابع طب دوران هخامنشي و پيش از آن، اوستا كتاب مقدس زرتشتيان و ديگر كتب مذهبي آنان است. هرچند در ميان ايرانيان باستان، افسانه ها و حكايات فراواني درباره طب و طبابت و اطباء وجود داشته است.»
اخلاق مداری و شخصیت وارسته از ویژگی های برجسته آن بزرگوار بود.افزون بر قدردانی از استادان پزشکی شان از شاگردی خود در محضر بزرگانی چون استاد بدیع الزمان فروزان فر و استاد دکتر حسین گل گلاب نکته ها بیاد داشتند و نخستین رئیس دانشکدۀ پزشکی تهران پروفسور اوبرلن را به نیکی می ستودند و پیرامون کوششهایش در ترویج علم نوین در ایران کتابی جامع نگاشته بودند.
خدمات استاد در هر دو حوزۀ پزشکی و فرهنگی و تألیفی بسیار گسترده است. به کوششهای ایشان بود که نخستین میکروسکوپ الکترونی در انستیتو پاستور راه اندازی شد و ایشان بنیادگر مرکز سرطان شناسی دانشگاه تهران بودند. آن بزرگوار با کوشش های پیگیرانه خود موزۀ تاریخ پزشکی ایران را بنیاد کردند و همواره در حوزۀ اخلاق پزشکی می کوشیدند.
در موزۀ پزشکی ایران، استاد می کوشید تا مدارک درخشندگی تاریخ پزشکی ایران را به مدد متون دیرپا و افزارهای جمع آوری شده به ایرانیان نشان دهد.خود می فرمود :
«اين موزه به منظور ارائۀ كامل و جامع پيشينۀ طب قديم و نوين ايران در همه ابعاد و معرفي جايگاه آن در جهان پزشكي توسط دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران و با مشاركت سازمان ميراث فرهنگي كشور و فرهنگستان علوم پزشكي در تابستان سال 1380 شروع به فعاليت كرده است. اين موزه در نظر دارد با فراهم كردن امكانات پژوهشي، آموزشي و با اعتقاد بر پيشينه غني علوم پزشكي در كشورمان و اهميت بنيادي تاريخ پزشكي و لزوم جامعه، بويژه گروه علوم پزشكي با آن، ضمن ايجاد ارتباطات با منابع داخلي و خارجي به نحو شايسته و در خور شان سير علوم پزشكي در ايران، شخصيت هاي تاثيرگذار و ادوات مربوط، نوآوري ها و اثرات متقابل پزشكي ايران و جهان را ارائه كند.»
یکی از برجسته ترین ویژگی های استاد همت ایشان در تالیف و کوشش در ارجداشت پزشکان ایرانی در عهد های دور تا امروز بود. به همت ایشان کتاب دیگری در معرفی تاریخ پزشکی ایران تألیف شد که در مقایسه با دیگر تألیفات دارای ویژگی ها و نگاهی نو به این موضوع بود.ایشان بر این باور بود که :
«در كتابي كه با عنوان تأثير پزشكي ايران بر پزشكي غرب نوشته ام و در دست چاپ است، نقش مهم پزشكي ايران را ذكر كرده ام. در واقع پزشكي ايران است كه بر پزشكي غرب اثر مي گذارد وآن را به سمت تجربه و مدرن شدن پيش مي برد. اين پزشكي ايراني اسلامي است كه جوانه تحقيق و پيشرفت را به غرب منتقل مي كند. البته اين ادعاي خيلي بزرگي است و دوست دارم پس از چاپ كتاب هركس انتقاد يا مستندي در اين زمينه دارد، من را هم در جريان آن قرار دهد، چون مستندات من همه برپايه نظرات ذكر شده در آثار غربي و عربي است.»
استاد در سال 1387 خورشیدی چهره ماندگار علوم پزشکی ایران شد و افزون بر این بارها جایزه های علمی و اخلاقی گوناگونی را کسب کرده است.از استاد کتاب ها و جستار های گوناگونی در ایران و خارج به طبع رسیده است که از آنها می توان به
آسیب شناسی
پاتولوژی تومورهای استخوان
پروفسور ابرلن و نقش او در آموزش پزشکی نوین در ایران
پستان و بیماریهای آن
تاریخ آموزش پزشکی در ایران
تاریخچۀ آسیب شناسی در ایران
تاریخچۀ سرطان و انستیتو کانسر ایران
سارکوم‌های غیر استخوان‌ساز استخوانها
زندگینامه دکتر امیراعلم. ،اشاره کرد.

سخن بسیار است و مجال کوتاه...و توان ناچیز
در یک کلام بایستی گفت:
ایران زمین وخاور زمین بزرگمرد دانش و اخلاق و فرهنگ را از دست داد.

افشین جعفرزاده - 7 خرداد 1393

براي آشنايي با فعاليت هاي علمي دکتر شمس شریعت تربقان اینجا كليك كنيد.

گفت و گو با دكتر شمس شريعت تربقان را اینجا بخوانيد.