Mar 22, 2023
شماره دوم از دوره سوم مجله نسخ خطی اسلامی
ميراث مكتوب - شمارۀ دوم از دوره‌ی سوم مجلۀ نسخ خطی اسلامی منتشر شد.
این شماره شامل 5 مقاله به شرح زیر است.
مقاله نخست: دست‌نوشته‌ای از عصر ممالیک به خط مؤلف؛ پیام‌هایی از مسوده «تاریخ»/ فوزیه بورا
مسوده‌ای به نام «تاریخ الدُوَل و الملوک» که حوادث و وقایع سال‌های بین 501 تا 799 هجری قمری/1107 تا 1396 میلادی) را پوشش می‌دهد به خط مورخی از دوره‌ی خلافت ممالیک، به نام «ابن فرات»(درگذشته در سال 1405 میلادی) وجود دارد که در وین اتریش نگهداری می‌شود. گفته می‌شود که این مسوده، منحصر به فرد است.
نویسنده در این مقاله، هم به جنبه‌های نسخه‌شناختی و هم به جنبه‌های مفهومی این مسوده می‌پردازد و تلاش نموده است که این نسخه‌ی خطی را در زمینه‌ی تاریخی و متنی خود مورد بررسی قرار دهد. همچنین به این مسأله نیز پرداخته است که آیا این نسخه‌ی خطی به عنوان دست‌نویسی که به خط مؤلف است اصالت دارد یا به عنوان یک مسوده و پیش‌نویس فاقد اصالت است.
نویسنده به این نسخه‌ی خطی به دیده‌ی گنجینه‌ای از روایات و حکایات اولیه‌ی تاریخی و «موزه‌ی متون[2]» می‌نگرد. زیرا گزارش‌ها و داستان‌های اولیه و مصادر و منابع آن‌ها را بیان می‌کند. این کتاب خطی تأثیر پنهانی بر سنت متن‌نویسی(تاریخ‌نگاری مصر در دوره‌ی سلطنت سلطان برقوق، 1399-1382میلادی) داشته است. اگرچه متن این مسوده از لحاظ املاء و دستور زبان پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی دارد، اما تأثیر و نفوذ آن بر تاریخ‌نگاری عهد حکمرانی ممالیک به‌ویژه از طریق تألیفات مقریزی(درگذشته در سال 1442 میلادی) ژرف و گسترده است.
نویسنده از برجای ماندن چنین نسخه‌ی خطی غیرمعمولی که صحت و اصالت تألیف آن توسط ابن فرات را بیان می‌کند مسرور و خوشحال است و چالش‌های فراروی این نسخه را به عنوان اثری باستانی و متنی بررسی می‌کند.
A Mamluk Historian’s Holograph. Messages from a Musawwada of Taʾrīkh/ Fozia Bora
مقاله‌ی دوم: شرح ابن کمونه بر تلویحات سهروردی؛ سه تصحیح/ یوپ لامیر
«کتاب التلویحات» را سهروردی(درگذشته در سال 587 هجری قمری) بر پایه‌ی فلسفه‌ی اشراقِ خود نوشت. اهمیت این اثر چنان است که در عرض 50 سال بعد از تألیف این کتاب، سه شرح بر آن نگاشته شد. در میان این شروح، شرحی که ابن کمونه(درگذشته در سال 683 هجری قمری) بر تلویحات نوشته از همه شاخص‌تر است.
مقاله‌ی حاضر مطالعه‌ای جامع از سه تصحیح موجود از این شرح می‌باشد و به این نتیجه می‌رسد که جامعه‌ی علمی همچنان به یک تصحیح قابل اعتماد نیاز جدی دارد. همچنین نسخه‌ی خطی شرح شهرزوری(درگذشته تقریباً در سال 687 هجری قمری) بر تلویحات به شماره‌ی 578 شرقی[3]، موجود در کتابخانه‌ی لیدن، قدیمی‌ترین نسخه‌ی تاریخ‌دار است. این مقاله برای نخستین بار همه‌ی نسخ خطی تلویحات را یک‌جا آورده است.
Ibn Kammūna’s Commentary on Suhrawardī’s Talwīḥāt. Three Editions/ Joep Lameer
مقاله سوم: آستانه‌های تفسیر در آستانه‌ی تغییر: پیرامتن‌ها در نسخ خطی اواخر قرن نوزدهم جاوه/ رونیت ریچچی
مفهوم و نظریه‌ی منتقد ادبی- گِرار گِنت[4]- در مورد پیرامتن[5] با عنوان «آستانه‌ی تغییر» جهت بررسی مجموعه‌ای از پیرامتن‌ه ای نسخ خطی اواخر قرن نوزدهم جاوه موجود در کتابخانه‌ی دربار پورا پاکوآلامان[6] در شهر یوگیاکارتا[7] در اندونزی مورد استفاده قرار گرفته است. اگر چه پیرامتن‌ها در سال‌های اولیه به‌ویژه در صفحات تذهیب‌شده‌ی آغازین کتاب‌ها، شعر و اشارات شعری و کمی هم به صورت اطلاعات مربوط به مؤلفان و کاتبان به کار می‌رفت، اما در دهه‌های پایانی قرن نوزدهم و دو دهه‌ی آغازین قرن بیستم بود که تغییرات و تحولات عمده‌ای را به خود دید. به عقیده‌ی نویسنده‌ی این مقاله، این تغییرات در پیرامتن‌ها حاکی از تغییرات و تحولات گسترده‌تری در خواندن، نوشتن و انتقال دانش نشان می‌باشد.
Thresholds of Interpretation on the Threshold of Change: Paratexts in Late 19th-century Javanese Manuscripts/ Ronit Ricci
مقاله‌ی چهارم: تلاش‌های اخیر در زمینه‌ی مرمت و نگهداری نسخ خطی به خط عربی در شمال نیجریه/ میشل بایدل
نیجریه مجموعه‌ای غنی از میراث مکتوب خطی دارد که به خاطر عدم توجه داخلی به آن‌ها و عدم مرمت و حفاظت آن‌ها در معرض نابودی قرار گرفته است. این نسخ خطی که مورد علاقه‌ی پژوهشگران سراسر جهان قرار دارد به خط عربی نگاشته شده و در سازمان‌ها و خانه‌های شخصی نگهداری می‌شود. در راستای مراقبت، حفاظت و مرمت این مجموعه از سال 2007 به بعد تلاش‌های فراوانی برای افزایش آگاهی‌ها محلی و ظرفیت‌ها و قابلیت‌های محلی صورت گرفته است.
Recent Preservation and Conservation Activities for Northern Nigerian Manuscripts in Arabic Script/ Michaelle Biddle
مقاله‌ی پنجم: قرآنی از ترکیب دست و چاپ: تبریز 1258 هجری قمری(1842-1843)/یان یوست ویتکام
قرآنی به صورت چاپ سنگی در سال 1258 هجری قمری در تبریز منتشر گردید که به صورت دستی تذهیب شده است. این نسخه‌ی قرآنی از لحاظ فنی و فرهنگی اهمیت و ارزش فراوان دارد. چرا که دوره‌ی انتقال از دست‌نویسی به چاپ، و از کتاب خطی به کتاب چاپی را در جهان اسلام نشان می‌دهد.
A Qurʾān of Mixed Media: Tabriz 1258 (1842-1843)/ Jan Just Witkam
شماره‌ی بازیابی
گفتنی است که چکیده‌ی مقالات این شماره به فارسی برگردانده شده و در حال حاضر در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه‌ی مجلس(آذرسا) موجود است. این شماره از مجله با شماره‌ی بازیابی Z 6611. I84 v.3 n.2 2012 قابل دستیابی در کتابخانه‌ی ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی است.
نسخه‌ی الکترونیکی
نسخه‌ی الکترونیکی این شماره به نشانی زیر در اینترنت موجود است.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی
این شماره شامل 5 مقاله به شرح زیر است.
مقاله نخست: دست‌نوشته‌ای از عصر ممالیک به خط مؤلف؛ پیام‌هایی از مسوده «تاریخ»/ فوزیه بورا
مسوده‌ای به نام «تاریخ الدُوَل و الملوک» که حوادث و وقایع سال‌های بین 501 تا 799 هجری قمری/1107 تا 1396 میلادی) را پوشش می‌دهد به خط مورخی از دوره‌ی خلافت ممالیک، به نام «ابن فرات»(درگذشته در سال 1405 میلادی) وجود دارد که در وین اتریش نگهداری می‌شود. گفته می‌شود که این مسوده، منحصر به فرد است.
نویسنده در این مقاله، هم به جنبه‌های نسخه‌شناختی و هم به جنبه‌های مفهومی این مسوده می‌پردازد و تلاش نموده است که این نسخه‌ی خطی را در زمینه‌ی تاریخی و متنی خود مورد بررسی قرار دهد. همچنین به این مسأله نیز پرداخته است که آیا این نسخه‌ی خطی به عنوان دست‌نویسی که به خط مؤلف است اصالت دارد یا به عنوان یک مسوده و پیش‌نویس فاقد اصالت است.
نویسنده به این نسخه‌ی خطی به دیده‌ی گنجینه‌ای از روایات و حکایات اولیه‌ی تاریخی و «موزه‌ی متون[2]» می‌نگرد. زیرا گزارش‌ها و داستان‌های اولیه و مصادر و منابع آن‌ها را بیان می‌کند. این کتاب خطی تأثیر پنهانی بر سنت متن‌نویسی(تاریخ‌نگاری مصر در دوره‌ی سلطنت سلطان برقوق، 1399-1382میلادی) داشته است. اگرچه متن این مسوده از لحاظ املاء و دستور زبان پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی دارد، اما تأثیر و نفوذ آن بر تاریخ‌نگاری عهد حکمرانی ممالیک به‌ویژه از طریق تألیفات مقریزی(درگذشته در سال 1442 میلادی) ژرف و گسترده است.
نویسنده از برجای ماندن چنین نسخه‌ی خطی غیرمعمولی که صحت و اصالت تألیف آن توسط ابن فرات را بیان می‌کند مسرور و خوشحال است و چالش‌های فراروی این نسخه را به عنوان اثری باستانی و متنی بررسی می‌کند.
A Mamluk Historian’s Holograph. Messages from a Musawwada of Taʾrīkh/ Fozia Bora
مقاله‌ی دوم: شرح ابن کمونه بر تلویحات سهروردی؛ سه تصحیح/ یوپ لامیر
«کتاب التلویحات» را سهروردی(درگذشته در سال 587 هجری قمری) بر پایه‌ی فلسفه‌ی اشراقِ خود نوشت. اهمیت این اثر چنان است که در عرض 50 سال بعد از تألیف این کتاب، سه شرح بر آن نگاشته شد. در میان این شروح، شرحی که ابن کمونه(درگذشته در سال 683 هجری قمری) بر تلویحات نوشته از همه شاخص‌تر است.
مقاله‌ی حاضر مطالعه‌ای جامع از سه تصحیح موجود از این شرح می‌باشد و به این نتیجه می‌رسد که جامعه‌ی علمی همچنان به یک تصحیح قابل اعتماد نیاز جدی دارد. همچنین نسخه‌ی خطی شرح شهرزوری(درگذشته تقریباً در سال 687 هجری قمری) بر تلویحات به شماره‌ی 578 شرقی[3]، موجود در کتابخانه‌ی لیدن، قدیمی‌ترین نسخه‌ی تاریخ‌دار است. این مقاله برای نخستین بار همه‌ی نسخ خطی تلویحات را یک‌جا آورده است.
Ibn Kammūna’s Commentary on Suhrawardī’s Talwīḥāt. Three Editions/ Joep Lameer
مقاله سوم: آستانه‌های تفسیر در آستانه‌ی تغییر: پیرامتن‌ها در نسخ خطی اواخر قرن نوزدهم جاوه/ رونیت ریچچی
مفهوم و نظریه‌ی منتقد ادبی- گِرار گِنت[4]- در مورد پیرامتن[5] با عنوان «آستانه‌ی تغییر» جهت بررسی مجموعه‌ای از پیرامتن‌ه ای نسخ خطی اواخر قرن نوزدهم جاوه موجود در کتابخانه‌ی دربار پورا پاکوآلامان[6] در شهر یوگیاکارتا[7] در اندونزی مورد استفاده قرار گرفته است. اگر چه پیرامتن‌ها در سال‌های اولیه به‌ویژه در صفحات تذهیب‌شده‌ی آغازین کتاب‌ها، شعر و اشارات شعری و کمی هم به صورت اطلاعات مربوط به مؤلفان و کاتبان به کار می‌رفت، اما در دهه‌های پایانی قرن نوزدهم و دو دهه‌ی آغازین قرن بیستم بود که تغییرات و تحولات عمده‌ای را به خود دید. به عقیده‌ی نویسنده‌ی این مقاله، این تغییرات در پیرامتن‌ها حاکی از تغییرات و تحولات گسترده‌تری در خواندن، نوشتن و انتقال دانش نشان می‌باشد.
Thresholds of Interpretation on the Threshold of Change: Paratexts in Late 19th-century Javanese Manuscripts/ Ronit Ricci
مقاله‌ی چهارم: تلاش‌های اخیر در زمینه‌ی مرمت و نگهداری نسخ خطی به خط عربی در شمال نیجریه/ میشل بایدل
نیجریه مجموعه‌ای غنی از میراث مکتوب خطی دارد که به خاطر عدم توجه داخلی به آن‌ها و عدم مرمت و حفاظت آن‌ها در معرض نابودی قرار گرفته است. این نسخ خطی که مورد علاقه‌ی پژوهشگران سراسر جهان قرار دارد به خط عربی نگاشته شده و در سازمان‌ها و خانه‌های شخصی نگهداری می‌شود. در راستای مراقبت، حفاظت و مرمت این مجموعه از سال 2007 به بعد تلاش‌های فراوانی برای افزایش آگاهی‌ها محلی و ظرفیت‌ها و قابلیت‌های محلی صورت گرفته است.
Recent Preservation and Conservation Activities for Northern Nigerian Manuscripts in Arabic Script/ Michaelle Biddle
مقاله‌ی پنجم: قرآنی از ترکیب دست و چاپ: تبریز 1258 هجری قمری(1842-1843)/یان یوست ویتکام
قرآنی به صورت چاپ سنگی در سال 1258 هجری قمری در تبریز منتشر گردید که به صورت دستی تذهیب شده است. این نسخه‌ی قرآنی از لحاظ فنی و فرهنگی اهمیت و ارزش فراوان دارد. چرا که دوره‌ی انتقال از دست‌نویسی به چاپ، و از کتاب خطی به کتاب چاپی را در جهان اسلام نشان می‌دهد.
A Qurʾān of Mixed Media: Tabriz 1258 (1842-1843)/ Jan Just Witkam
شماره‌ی بازیابی
گفتنی است که چکیده‌ی مقالات این شماره به فارسی برگردانده شده و در حال حاضر در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه‌ی مجلس(آذرسا) موجود است. این شماره از مجله با شماره‌ی بازیابی Z 6611. I84 v.3 n.2 2012 قابل دستیابی در کتابخانه‌ی ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی است.
نسخه‌ی الکترونیکی
نسخه‌ی الکترونیکی این شماره به نشانی زیر در اینترنت موجود است.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی
خطیب شاهنامه
خطیبی میدانست هویت ایرانی با شاهنامه و زبان فارسی پیوند ذاتی دارند و برای حفظ زبان فارسی، هماره باید از فردوسی گفت و درباره شاهنامه نوشت.
افزودن دیدگاه جدید