میراث مکتوب- آنچه در زیر به صورت خلاصه و منتخب می آید، گزارشی است با عنوان «سرگذشت و سرنوشت نسخه های خطی» که در بهار 1371 به قلم مرحوم استاد افشار به نگارش درآمده و متن انگلیسی آن در جلسه افتتاحیه مؤسسه الفرقان (لندن، 30 نوامبر 1991) خوانده شده و اینک در آغازین صفحات شماره اخیر مجله بین المللی مطالعات و تحقیقات نسخه های خطی نامه بهارستان به چاپ رسیده است:
پراکندگی جغرافیایی دستیابی به استفاده از نسخ خطی را دشوار ساخته و حتی آگاهی متخصصان را از کمّ و کیف آنها محدود کرده است. طبعاً برای به دست آوردن اطلاع کافی نسبت به موجودی و شناسایی نسخه های پراکنده در جهان و کارهایی که ضرورت دارد در مورد آنها پیش بینی شود محتاج به همین گونه مجالس تعاطی افکار و مراکز ایجاد کننده روابط بین المللی هستیم و خوشبختانه با برگزاری مجمع قاعده گذاری نسخه ها و خط شناسی قدیم در استانبول که انتستیوی فرانسوی مطالعات مبتکر تشکیل آن بود، و اینک هم این مجمع که اصحاب تخصص در آن شرکت دارند، امکانات همفکری بیشتر و یافتن راه های همکاری پیش آمده است. بنابراین بهترین فرصت است که به رئوس مسائل مورد نظر بپردازم.
1- آموزش تخصصی نسخه شناسی: تردید نباید کرد که نخستین نیاز همه کتابخانه ها در نسخه شناسی شرقی و حتی شناخت ماهوی کتاب هایی که هنوز به صورت خطی است داشتن کسانی است که مقدمات و کیفیات کار را به خوبی آموخته و در آموزش دیدن تجربه یافته شده باشند.
2- قواعد و ضوابط: در فهرست هایی که برای نسخه های خطی ایران تهیه شده قواعد یکنواخت در معرفی آنها وجود ندارد و مخصوصاً از حیث اصطلاحات تفاوت هایی مشخص میان آنها دیده می شود. نبودن اصول و قواعد ثابت و مضبوط و گوناگونی اصطلاحات طبعاً موجب بروز اشکالاتی در نسخه شناسی است.
3- آمار تقریبی نسخه ها: پراکنده بودن نسخه ها در کتابخانه های عمومی، دانشگاهی، مؤسسات دولتی و مسجدها و بقعه های مذهبی و بی خبری محض از بسیاری از آنهاف فهرست نشدن همه نسخه ها، مخفی بودن نسخه ها در مجموعه های خصوصی، مشکل اساسی در راه تهیه آمار دقیق و واقعی است.
4- فهرست نگاری انتخابی و انتقادی: با توجه به کثرت نسخه های ناشناخته و فهرست نشده و لزوم معرفی شدن نسخه هایی که برای پیشرفت تحقیقات وجود دارد، ناچار باید راه هایی را پیش گرفت که برآوردنده اولویت ها باشد... .
5- دو نکته در فهرست نویسی نسخه های فارسی: در فهرست نگاری نسخه های فارسی، توجه به دو ویژگی باید مورد نظر قرار گیرد: الف: جنبه مادی و ظاهری کلی و به طور هنری است (کاغذ، جلد، آرایش، خط، تصویر) ب: رسم الخط نسخه ها
6- نظری به تاریخچه فهرست نگاری عمومی
7- فهرست نگاری گروهی
8- فهرست مشترک
9- عکس و فیلم: اهمیت مجموعه میکروفیلم های کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران بر این است که مقدار زیادی از آنها از نسخه های متعلق به مجموعه های خصوصی فیلم برداری شده است.
10- فاکسیمیله نسخه های خطی
برخی از عناوین و مقالاتی که در این شماره به چشم می خورد عبارت است از:
حاشیه و حاشیه نویسی در نسخه های خطی (بر اساس متون کهن): قنبرعلی رودگر
گزارشی از شیوه ساخت و ترسیم جداول دوازده مرقع کتابخانه مجلس شورای اسلامی: یوشیفوسا سه کی
بررسی گرشاسب نامه مصور 755 ق (موزه توپقاپوسرای، شماره 674): محمود امیدسالار
تصوف یا حکمت؟ گزینش عنوان برای کتابی بی نام: نصرالله پورجوادی
بررسی و ارزیابی دستنویس شاهنامه فلورانس: جلال خالقی مطلق
نسخه های خطی مهندس جعفر شریف امامی: احمد مهدوی دامغانی
سه یادداشت بر سه نسخه خطی (از مجموعه کتابخانه ملی ایران): جلال الدین همایی
گزارشی در خصوص تأمین مخارج نخستین چاپ ناسخ التواریخ (نامه عباسقلی خان سپهر کاشانی به ناصرالدین شاه قاجار): سیدعلی آل داوود
یادداشت های ناصرالدین شاه قاجار بر نسخه شمس الحقایق: محمدحسن سمسار
آگاهی های نسخه شناسانه در شمسه صحاح جوهری مورخ 893 ق: علی صفری آق قلعه
گفتنی است بر روی جلد جمله ای به خط استاد افشار ثبت گردیده که بدین قرار است: «خدا بخواهد که نامه بهارستان هم منتشر شود و دل بنده آرام گیرد».
مجله بین المللی مطالعات و تحقیقات نسخه های خطی نامه بهارستان؛ شماره پیاپی 18-19 (سال دوازدهم 1390)؛ تاریخ انتشار: تیرماه 1391؛ صاحب امتیاز: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی؛ مدیر مسئول: رسول جعفریان؛ سردبیر: نادر مطلبی کاشانی؛ قطع رحلی؛ 486+14 صفحه؛ 10000 تومان

معرفی نشریه از زکیه بیات